Południowa Polska na mapach z XVIII wieku czyli coś dla miłośników historii
Mieszkasz w Krakowie, Tarnowie, Rzeszowie albo innym mieście na południu Polski i chciałbyś zobaczyć stare mapy swojej okolicy ? Teraz to naprawdę proste.
Na początek trochę historii.
W Archiwum Wojennym w Wiedniu znajduje się wielkoskalowa mapa Królestwa Galicji i Lodomerii, sporządzona w latach 1779–1783, od nazwiska kierującego pracami zwana potocznie mapą Miega. Początkowo ze względu na znaczenie militarne była utajniona . Składa się z 413 wielkoformatowych arkuszy (podstawowy rozmiar: 24˟16 cali, czyli ok. 63˟42 cm) oraz kilkudziesięciu arkuszy dodatkowych, o łącznej powierzchni ok. 115 m kwadr. Zachowana jest w trzech pełnych egzemplarzach (oryginał, czystorys, kopia). Zbiór to również 6 tomów opisów, będących komentarzem do poszczególnych map.
Mapa Galicji jest częścią wielkiej akcji skartografowania ogromnych połaci Europy w ramach tzw. zdjęcia józefińskiego. Zamysł stworzenia map wszystkich krajów rządzonych przez Habsburgów zrodził się po doświadczeniach wojny siedmioletniej (1756–1763), gdy generałowie armii austriackiej, po niepowodzeniach swych operacji na Śląsku stwierdzili, że niezbędne są im znacznie lepsze niż do tej pory mapy terenowe. Cesarzowa Maria Teresa zarządziła wykonanie dokładnego zdjęcia całej monarchii, co zlecono Kwatermistrzostwu Sztabu Generalnego.
Mapa oddaje rzeźbę terenu metodą szrafy krzyżowej (góry, wzniesienia, krawędzie dolin rzecznych, strome i łagodne brzegi rzek, wysokie brzegi akwenów, dolinki strumyków, wąwozy, jary, wszelkiego rodzaju pagórki, wały, groble, wydmy), elementy hydrografii (rzeki, strumienie, starorzecza, wyspy rzeczne, jeziora i stawy, bagna), pola uprawne i łąki (z rozróżnieniem na porośnięte krzakami i podmokłe), lasy (osobno lasy podmokłe), sieć drożną (trakty i drogi pocztowe, kołowe, drogi polne i leśne, przejścia przez bagna, ścieżki piesze i do jazdy wierzchem, mosty murowane i drewniane, brody i przewozy), sieć osadniczą (zabudowa, ulice, obwarowania miejskie, świątynie, ratusze, zagrody wiejskie, dwory, folwarki), uwzględnia zamki i fortece, urządzenia gospodarcze (młyny, tartaki, kopalnie soli, szyby), karczmy i zajazdy, krzyże i kapliczki przydrożne, rysuje linię granicy państwowej z oznaczeniem par słupów granicznych, obficie rejestruje nazewnictwo (osad i przysiółków, rzek i strumieni, szczytów etc.).
Mapa Galicji jest znana od czasu jej “odkrycia” w zbiorach wiedeńskich przez prof. Ludomira Sawickiego (1919–1920). Natrafił na nią pracując dla rządowej Komisji Likwidacyjnej, która na mocy traktatu w St. Germain miała określić polskie roszczenia co do dóbr kulturalnych i naukowych po byłej monarchii austro-węgierskiej. Mapa nie została objęta akcją rewindykacyjną, natomiast wiadomość o niej została opublikowana. Zamówiono wykonanie czarno-białych reprodukcji dla Biblioteki Narodowej w Warszawie, kopie trafiły również do krakowskiej Komisji Atlasu Historycznego Polski. Od tego czasu jej fragmenty, powielane niestety w złej jakości, daleko odbiegającej od oryginału, zaczęły być wykorzystywane w pracach z wielu dziedzin.
Zdjęcie józefińskie ma szczególnie dużą przydatność dla badań historycznych (dzieje osadnictwa, dzieje miast, geografia historyczna, prace atlasowe, badania dróg, przepraw rzecznych, przejść przez Karpaty), archeologicznych (prospekcja terenowa; mapa oznacza dawny zasięg terenów zalewowych, rejestruje relikty obiektów zabytkowych, często dziś już nieczytelne na powierzchni), urbanistycznych (uchwycone układy przestrzenne miast), onomastycznych (zawiera ogromny zasób nazw topo- i mikrotopograficznych, “polnych”, nazw rzek i gór), studiów regionalnych, lokalnych badań przeszłości miast i wsi. Przedstawia wielką wartość naukową także dla innych dyscyplin (nauki o ziemi – morfologia wsi, studia ekologiczne, badania zmian środowiska; mapa daje dokładny zapis ówczesnych stosunków hydrograficznych, najstarszy wiarygodny obraz zalesienia; bywała też np. wykorzystywana w rekonstrukcji dworskich założeń parkowych).
Do niedawna mapa ta była udostępniana odpłatnie, natomiast obecnie jest dostępna w wersji cyfrowej za darmo.
Strona pod którą możemy ją znaleźć to – www.mapire.eu (jest to strona główna). Strona jest w wersji angielskiej, ale jest bardzo czytelna i prosta w obsłudze. Aby znaleźć np. mapę Krakowa klikamy na zakładkę First Military Survey (1763-1787) i naszym oczom ukazuje się mapa wykonana w latach 1763-1787. Można skorzystać w wyszukiwarki, wpisać Kraków i cieszyć się z przeszukiwania. Można też porównać mapy Miega do obecnych map google. Warto zobaczyć tym bardziej, że na stronie dostępne są wersje również z lat późniejszych. Mapy takie są oczywiście bardzo przydatne dla badań historycznych i archeologicznych, ale również dla każdego miłośnika historii na pewno stanowią źródło ciekawych informacji.
Do map od niedawna udostępnionych w Internecie dołączono mapy tzw. Nowej Galicji, Galicji Zachodniej (niem. Neu-Galizien, West-Galizien).
W skrócie oprócz miast typowo kojarzonych z Galicją takich jak Kraków można zobaczyć coś jeszcze.
W lipcu 1796 r. Galicja Zachodnia została podzielona na 12 cyrkułów, podporządkowanych Zachodnio-Galicyjskiej Nadwornej Komisji Urządzającej, a od 1797 r. Gubernium Krajowemu dla Galicji Zachodniej w Krakowie pod prezydencją komisarza radcy dworu Johanna Wenzla von Margelika:
- cyrkuł bialski, z siedzibą w Białej Podlaskiej
- cyrkuł chełmski, z siedzibą w Chełmie
- cyrkuł józefowski, z siedzibą w Józefowie
- cyrkuł kielecki z siedzibą w Kielcach
- cyrkuł konecki, z siedzibą w Końskich
- cyrkuł krakowski, z siedzibą w Krakowie
- cyrkuł lubelski, z siedzibą w Lublinie
- cyrkuł łukowski z siedzibą w Radzyniu Podlaskim
- cyrkuł mińskiz siedzibą w Wiązownie
- cyrkuł radomski, z siedzibą w Radomiu
- cyrkuł sandomierski z siedzibą w Sandomierzu (od 1798 w Opatowie)
- cyrkuł siedlecki, z siedzibą w Siedlcach
W 1803 (według oficjalnej mapy) Nowa Galicja dzieliła się na 12 cyrkułów:
- cyrkuł bialski (Bialer Kreis), z siedzibą w Białej Podlaskiej
- cyrkuł chełmski (Chelmer Kreis), z siedzibą w Chełmie
- cyrkuł józefowski (Jozefower Kreis), z siedzibą w Józefowie
- cyrkuł konecki (Konskier Kreis), z siedzibą w Końskich
- cyrkuł krakowski (Krakauer Kreis), z siedzibą w Krakowie
- cyrkuł lubelski (Konskier Kreis), z siedzibą w Lublinie
- cyrkuł opatowski (Opatower Kreis), z siedzibą w Opatowie
- cyrkuł radomski (Radomer Kreis), z siedzibą w Radomiu
- cyrkuł siedlecki (Siedlcer Kreis), z siedzibą w Siedlcach
- cyrkuł słomnicki (Slomniker Kreis), z siedzibą w Słomnikach
- cyrkuł stopnicki (Stopnicer Kreis), z siedzibą w Stopnicy
- cyrkuł wiązowieński (Wiazowner Kreis), z siedzibą w Wiązownie
W 1803 Nowa Galicja została podzielona na 6 cyrkułów podległych Gubernium Galicji we Lwowie:
- cyrkuł kielecki, z siedzibą w Kielcach
- cyrkuł krakowski, z siedzibą w Krakowie
- cyrkuł lubelski, z siedzibą w Lublinie
- cyrkuł radomski, z siedzibą w Radomiu
- cyrkuł siedlecki, z siedzibą w Siedlcach
- cyrkuł włodawski, z siedzibą w Białej Podlaskiej
Dzięki temu mamy całkiem sporo miejscowości, których mapy możemy znaleźć w Internecie całkiem za darmo.