Obiekty zabytkowe Gminy Grodków (pow. brzeski, woj. opolskie)

Krajobraz miejski – miasto Grodków

Stare Miasto (nr rejestru 38/49 z 10.06.1948 r.)

Układ urbanistyczny Starego Miasta, zamkniętego linią murów obronnych, pochodzi z czasów lokacji miasta (1268 r.)  i mimo luk w zabudowie w dużej mierze zachowany jest bez zmian. Układ staromiejski ma kształt koła, podkreśla to ulica powstała po zewnętrznej stronie murów, która obiega 3/4 starówki.

Zachowany do dziś na kilku odcinkach obwodu średniowiecznych fortyfikacji Grodkowa, otacza miasto założone wokół prostokątnego Rynku z ratuszem pośrodku. Wyznacza on granicę miedzy historycznym ośrodkiem lokacyjnym a przedmieściami założonymi wzdłuż szlaków handlowych, wychodzących z dawnych bram.

Pierwotnie, niemal kolisty w planie obwód murów miejskich posiadał cztery bramy. Dwie w osi północ-południe, zlokalizowano w osiach tzw. “wrzeciona” – ulic wychodzących z narożników  Rynku i zbiegających się przy obwodzie obronnym. Po stronie płd. powstała Brama Nyska (rozebrana w 1825 r.)w miejscu połączenia obecnych ulic Henryka Sienkiewicza i Władysława Reymonta, a po północnej – w miejscu skrzyżowania ulic Wrocławskiej i Chopina (d. gen. Karola Świerczewskiego) – Brama Wrocławska (Brzeska).  Kolejne dwie wzniesiono na zakończeniu ulic wybiegających ze środków  dłuższych pierzei placu rynkowego. Od wschodu, w osi ulicy Józefa Elsnera Brama Lewińska, od zachodu na zamknięciu ulicy Warszawskiej – Brama Ziębicka. Spośród nich zachowane są dwie ostatnie.

Obwód, według historycznej ikonografii, wzmacniało siedem prostokątnych w rzucie baszt otwartych od strony miasta, z których do dziś  istnieją dwie – Baszta Więzienna w północnej części obwodu w osi ulicy Wrocławskiej, oraz druga w formie niskiej łupiny – na północ od Bramy Lewińskiej. Ponadto zachowane są cztery odcinki kurtyn: najdłuższy po stronie płd. – zach. między ulicami Warszawską, kolejny postronie płn. – zach.  wzdłuż ulicy Szpitalnej oraz dwa krótsze od płn., w rejonie Baszty Więziennej, a także od płn. – zach. wtopiony w zabudowę dawnego browaru.

Architektura obu zachowanych wież bramnych ukształtowana jest bardzo podobnie. Wzniesiono je na planie zbliżonym do kwadratu lub prostokąta. Elewacje o wysokości ok 21 m. otrzymały w zwieńczeniu dwukondygnacyjną attykę, powstałą zapewne około 1600 r.. Dolną jej partię ukształtowano jako pięcioprzęsłowe arkadowanie wsparte i zwieńczone dwoma gzymsami o analogicznym profilu. otwory okienne ujęto w głębokie, tynkowe opaski. Na elewacji płn. w obu wieżach umieszczono wykusze latrynowe wsparte na kamiennych wspornikach i nakryte dachami pulpitowymi krytymi dachówką korytkową typu mnich-mniszka. Ostrołuczny przejazd bramny oraz wnękę na bronę w wieży Bramy Lewińskiej ujęto w prostokątne boniowanie – analogicznie jak na narożach.

Baszta Więzienna jest zdecydowanie niższa od omawianych wież, sięga do wysokości ok. 12 m. Tynkowe partie jej elewacji otrzymały zbliżony wystój do wcześniej omówionych, pochodzący zapewne z przełomu XVI i XVII w. Wzniesiono ją na planie zbliżonym do kwadratu. Elewację pokryto tynkiem a narożniki zaakcentowano boniowaniem. Wokół otworów strzelniczych o formie kluczowej wykonano gładkie opaski. Zwieńczenie w postaci niskiego, ceglanego krenelaża pochodzi z XIX w.

Południowo-zachodni odcinek kurtyny wzniesiono do wysokości 4 m. z eratyków układanych warstwowo, a powyżej z cegły w wątku jednowozówkowym. Pozostałe zachowane fragmenty obwodu powstały z analogicznych materiałów, jednakże partia cokołowa wykonana z kamienia polnego sięga do wysokości 1,5 m. nad poziom terenu. Górne partie wzniesiono w regularnym wątku jednowozówkowym. Zwieńczenie murów ukształtowano w formie poszurów, jedynie na płn. od Wieży Bramy Ziębickiej zachowany jest jej fragment ze śladami krenelażu (A. Legendziewicz, Badania architektury Grodkowa Średniowiecze fortyfikacje miejskie [w:] Z dziejów Grodkowa i ziemi grodkowskie, cz. 2, Grodków 2015,  s. 67-69).

Brama Wrocławska mogła powstać już u schyłku XIII w. Jako pierwszy spośród kurtyn powstał odcinek południowo-zachodni, wskazuje na to odmienność struktury w stosunku do pozostałych zachowanych, jego lokalizacja z dala od terenów podmokłych i zabagnionych, położonych w pobliżu nurtu Strugi Grodkowskiej.

Kolejny fragment murów miejskich wzniesiono od około połowy XIV w. za panowania biskupa Przecława z Pogorzeli. Prawdopodobnie wtedy powstała Brama Lewińska oraz w etapach odcinki kurty od północy, między Bramą Ziębicką a Wrocławską oraz od zachodu od Bramy Nyskiej do Wrocławskiej.

Budynek ratusza (nr rejestru 1289/66 z 13.04.1966 r.) w Grodkowie znajduje się po środku niemal kwadratowego placu rynkowego. Swoja obecną, klasycystyczną formę zawdzięcza przebudowie zrealizowanej w 1836 r. Wzniesiony na planie litery “U”, z fasadą zwróconą ku południowo. Bryła trójkondygnacyjna z dwoma skrzydła, od wsch. i zach. Nakryty dachami wielospadowymi  krytymi dachówką, a wieżę hełmem z pokryciem miedzianym o formach neobarokowych z 1964 r. Wzniesiony zapewne w XIV lub XV w., następnie w 1549 r. spalony i odbudowany koło 1555 r. staraniem biskupa Baltazara Promnitza. Ponownie zniszczony przez największy grodkowski pożar w roku 1833. Obecny ratusz, z zachowaniem pierwotnej wieży, wzniesiony został w 1840 r. wg projektu architekta Philippiego z Opola (A. Legendziewicz, 2015, s. 89-111).

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła (nr rejestru 122/54 z 28.08.1954 r.) wzniesiono w zachodniej części miasta koło obwodu murów przy Bramie Ziębickiej. Świątynia jest orientowaną budowlą złożoną z trójprzęsłowego prostokątnego prezbiterium, czteroprzęsłowego korpusu trójnawowego z wysoką wieżą od zachodu. Do prezbiterium zamkniętego od wschodu ścianą prostą przylegają od płn. zakrystia a od płd. składzik oraz okrągła klatka schodowa. Świątynię wybudowano w 2 połowie XIII w. Była to budowla murowana jednonawowa bez kaplic. W 1363 r. kościół został rozbudowany. Ze starej budowli powstało prezbiterium, a do niego dobudowano nawę główną i dwie nawy boczne. Obok kościoła wybudowano dzwonnicę. Do 1473 r. kościół był pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.

Świątynia wielokrotnie była niszczona w wyniku pożarów, czy też wojen (zwłaszcza w wyniku wojny 30- letniej). W 1671 r., kościół przebudowywano staraniem biskupa Sebastiana Rostocka. W 1893 r. nastąpiła częściowa regotyzacja kościoła. Świątynia posiada wczesnogotyckie prezbiterium o układzie wendyjskim pochodzące z XIII w., pozostała część kościoła ma układ polski. Przy prezbiterium znajduje się zakrystia z przełomu XV-XVI w. Ołtarz główny w stylu późno barokowym ufundowany został w 1729 r. przez księdza Henryka Schmidta, a wykonany przez rzeźbiarza Michała Kosslera z Niemodlina i malarza Melchiora Franciszka Ansi. Ponadto w kościele znajduje się barokowa chrzcielnica marmurowa, barokowy prospekt organowy i dzwon, który był przelany w 1833 r. i umieszczony nad prezbiterium (A. Legendziewicz, 2015, s. 112-136).

Kościół ewangelicki (nr rej. 2208/90 z 28.02.1990r.). W 1766 r. założono w Grodkowie gminę ewangelicką i wzniesiono kościół, który po jakimś czasie uległ zniszczeniu. Budowa obecnego rozpoczęła się w 1845 r. Kościół zbudowany został w stylu neoromańskim, murowany z cegły, trójnawowy, bazylikowy, z wieżą o wysokości 39 metrów. Prawdopodobnie świątynia była pod wezwaniem św. Marcina. Po wojnie, w 1946 r. odprawiano tu nabożeństwa katolickie. Po naprawie kościoła katolickiego, świątynię ponownie przejęli ewangelicy. Jednak z uwagi na ciągle malejącą liczbę wiernych, po kilkunastu latach zaprzestano odprawiania nabożeństw. Od tego czasu kościół popadł w ruinę.

Wiatrak typu holenderskiego (nr rej. 587/59 z 12.10.1959 r.). Stoi przy ul. Krakowskiej, zbudowany jest  z cegły w 1870 r. przez Baumanna. Wiatrak miał obrotowy dach, śmigła zaś wyposażone były w ruchome żaluzje wykonane z płótna nasadzonego olejem lnianym. Wiatrak podupadł ze powodu wybudowania nowego młyna parowego. Przetrwał dzięki działalności Stowarzyszeniu Na Rzecz Ochrony natury Powiatu Grodowskiego, działającego przed II wojna światową (I. Jasińska, 2015, s.145-146).

Dawny browar. Już w XIII w. ważnym źródłem utrzymania mieszczan był przywilej piwowarski, obejmujący zarówno produkcję, jak i wyszynk piwa miejscowego. Liczne przywileje były nadawane mieszczanom przez kolejnych biskupów. W 1856 r. przywilej został wykupiony od mieszczan przez miasto za odszkodowaniem. Magistrat zobowiązał się do utrzymania browaru, słodowni, prowadzenia wyszynku w ratuszu i zatrudnienia piwowara. Ze względu na zły stan budynków, 1960 r. magistrat zlikwidował browar, przekazując go prywatnemu przedsiębiorcy.

Dworzec kolejowy. Od poł. XIX w. miasto posiadało połączenie kolejowe z Nysą i Brzegiem, później również ze Strzelinem. Przy stacji Grodków znajduje się wiata z rzeźbionymi kolumnami nad jedynym już czynnym peronem w Grodkowie. Jest to przepiękna unikalna w skali kraju, drewniana konstrukcja, zbudowana prawdopodobnie w 2 poł. XIX w., rozciągająca się na całej długości peronu. Charakterystyczna jest również zabudowa przejścia podziemnego. Przepięknym zabytkiem był również budynek stacji, jednak zniszczony podczas działań wojennych, nie zachował swojego dawnego charakteru. Obiekt nie jest prawnie chroniony poprzez wpis do rejestru województwa opolskiego.

 

Dziedzictwo kulturowe wsi – krajobraz wiejski gminy Grodków

Zabudowę poszczególnych wsi gminy Grodków tworzą w przeważającej mierze zabudowania gospodarstw rolnych. Wiejskim budynkom mieszkalnym towarzyszą obiekty gospodarcze związane z produkcją rolną i przetwórstwem rolno-spożywczym (młyny, wiatraki, kuźnie, spichlerze itp.). W gminie zachowało się 39 tego typu obiektów: 10 kuźni, 8 młynów, 1 wiatrak i 20 zabytkowych spichlerzy. Dopełnieniem wiejskiego krajobrazu są liczne budynki mieszkalno-gospodarcze. Większość z nich pochodzi z przełomu XIX i XX w. i I poł. XX w. Podstawę układu zabudowy większości wsi stanowi regularna zabudowa wydłużonych, prostokątnych działek, krótszym bokiem przylegających do drogi. Budynki usytuowane są szczytowo lub kalenicowo, posiadają kształt wydłużonego prostokąta z częścią mieszkalną od frontu i częścią gospodarczą w głębi działki. Cała zabudowa wiejska jest murowana, podstawowym materiałem jest cegła ceramiczna i kamień wapienny. Budynki posiadają otynkowane elewacje, tynki gładkie ze skromną dekoracją w postaci profilowanych gzymsów i opasek wokół otworów (remonty elewacji w znacznym stopniu pozbawiły budynki dekoracji architektonicznej i cech stylowych). Sporadycznie występują budynki z nieotynkowanymi elewacjami i dekoracją w postaci ceglanych gzymsów. Budynki mieszkalne posiadają zazwyczaj jedną kondygnację, kryte są wysokimi, ceramicznymi dachami dwuspadowymi. Budynki mieszkalne łączą się z zabudowaniami gospodarczymi posiadając z nimi wspólny dach. Niekiedy zagrodę zamyka usytuowana poprzecznie stodoła. Występują także wolnostojące budynki mieszkalne bez towarzyszącej zabudowy gospodarczej. Są to przeważnie niewielkie, jedno-, rzadziej dwukondygnacyjne budynki usytuowane szczytowo lub kalenicowo, bez dekoracji architektonicznej.

W panoramie wiejskiej wyróżniają się obiekty sakralne: kościoły, kaplice, kapliczki i krzyże. Zabytkowe kościoły zlokalizowane są w 20 wsiach (w Bąkowie, Bogdanowie, Gałązczycach, Gnojnej, Jeszkotlach, Jędrzejowie, Kobieli, Kolnicy, Kopicach, Lipowej, Lubczy, Młodoszowicach, Osieku Grodkowskim, Przylesiu Dolnym, Starowicach Dolnych, Tarnowie Grodkowskim, Wierzbniku, Więcmierzycach, Wojsławiu i Żelaznej). Są to okazałe świątynie, dominujące swoją bryłą nad okoliczną zabudową. Każdy posiada wysoką wieżę, która stanowi główny akcent wertykalny układu ruralistycznego. Na terenach przykościelnych znajdują się cmentarze lub ich pozostałości.

Większość obiektów sakralnych gminy znajduje się w dobrym stanie technicznym, są użytkowane zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem i poddawane systematycznym pracom konserwatorskim.

Na obszarze całej gminy występuje kilka typów kapliczek przydrożnych, przydomowych i usytuowanych wokół kościołów. Kapliczki klasyfikuje się według ich wielkości i formy architektonicznej na kubaturowe i niekubaturowe. Te pierwsze należą do zabytków architektury nieruchomej, najczęściej posiadają formę małego budynku założonego na planie prostokąta z jednoprzestrzennym wnętrzem, do którego wiedzie wejście zamknięte łukiem pełnym lub ostrym. Zazwyczaj jednokondygnacyjne, usytuowane szczytowo, kryte daszkami dwuspadowymi, często z wieżyczką dzwonną w kalenicy. W przestrzeni wiejskiej gminy Grodków istnieje 19 kapliczek.

Na terenie gminy zachowało się też kilka zabytkowych cmentarzy:

  1. Bąków, dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, XVI w. – najstarszy zachowany nagrobek z 1929 r.
  2. Bogdanów, cmentarz rzymskokatolicki, 1810 r. – najstarszy zachowany nagrobek z 1849 r.
  3. Gałązczyce, cmentarz rzymskokatolicki, 1605 r. – najstarszy zachowany nagrobek z 1924 r.
  4. Głębocko, cmentarz ewangelicki.
  5. Gnojna, dawny cmentarz ewangelicki, obecnie cmentarz rzymskokatolicki
  6. Grodków, cmentarz rzymskokatolicki, najstarszy zachowany nagrobek z 1934 r.
  7. Kobiela, cmentarz rzymskokatolicki, 1662 r.
  8. Kolnica, cmentarz rzymskokatolicki, XIV w.
  9. Kopice, dawny cmentarz ewangelicki, obecnie cmentarz rzymskokatolicki, 1822 r. – najstarszy zachowany nagrobek z 1906 r.
  10. Lipowa, cmentarz rzymskokatolicki, XVI w.
  11. Lubcz, cmentarz rzymskokatolicki, XVIII w.
  12. Młodoszowice, cmentarz rzymskokatolicki, XV w.,
  13. Osiek Grodkowski, cmentarz rzymskokatolicki, XVI w.
  14. Przylesie Dolne, cmentarz rzymskokatolicki, 1638 r.
  15. Starowice Dolne, cmentarz rzymskokatolicki, 1800 r.
  16. Strzegów, cmentarz rzymskokatolicki, XVIII w.
  17. Tarnów Grodkowski, cmentarz rzymskokatolicki, XV w. – najstarszy zachowany nagrobek z 1917 r.
  18. Wierzbnik, cmentarz rzymskokatolicki, XV w.
  19. Więcmierzyce, cmentarz rzymskokatolicki, 1821 r.
  20. Wojsław, cmentarz rzymskokatolicki, XVI w.
  21. Żelazna, cmentarz rzymskokatolicki, 1781 r. – najstarszy zachowany nagrobek 1945 r.

Cmentarze są ważnym dziedzictwem kulturowym gminy. Równie istotne z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego są tereny zieleni pocmentarnej z cennymi zabytkami sztuki sakralnej, zachowanym układem alejek i ścieżek cmentarnych. Te z dawniejszą metryką, usytuowane są przeważnie w otoczeniu zespołów kościelnych.

Integralnym elementem wiejskiego pejzażu są zespoły rezydencjonalno-folwarczne i folwarczne. Z dawnych rezydencji zachowały się: zabudowania folwarczne w: Bogdanowie, Gierowie, Gnojnej, Goli Grodkowskiej, Jeszkotle, Jędrzejowie, Kopicach, Młodoszowicach, Osieku Grodkowskim, Polanie, Przylesiu Dolnym, Starowicach, Strzegowie, Sulisławiu, Wierzbnej, Wierzbniku, Więcmierzycach, Wojnowiczkach, Zielonkowicach i Żelaznej.Dwory zachowały się w: Gierowie, Jaszowie, Jeszkotlem, Kobieli, Polanie, Wójtowicach, a zespoły pałacowo-parkowe w: Jędrzejowie, Kopicach, Osieku Grodkowskim i Sulisławiu.

Ważnymi zabytkami są również parki, których na terenie całej gminy zachowało się aż 13 w: Gałązczycach, Gierowie, Gnojnej, Jędrzejowie, Kobieli, Kopicach, Osieku Grodkowskim, Starowicach Dolnych, Strzegowie, Sulisławiu, Wierzbniku, Wojnowiczkach i Żarowie. Parki dworskie stanowią w większości cenne obiekty przyrodnicze, będące równocześnie dokumentami sztuki ogrodniczej. Dziesięć z nich wpisanych jest do rejestru zabytków województwa opolskiego.

Do elementów zachowanego dziedzictwa kulturowego należą również grodziska średniowieczne usytuowane w: Gierowie (IX-X w.), Głębocku (XIII-XV w.), Gnojnej (XIII-XIV w.), Jędrzejowie (wczesne średniowiecze), Kobieli (XIV-XVI w.), Kopicach (średniowiecze), Osieku Grodkowskim (XIV-XV w.), Strzegowie (VII-IX w.), Więcmierzycach (XIII-XVI w.) i Żelaznej (XIV-XV w.).

Bąków

Kościół filialny pw. św. Katarzyny (nr rej. 886/64 z 15.05.1964 r.). Świątynię wzniesiono w 3 ćw. XIV w. na planie zbliżonym do prostokąta. W źródłach wzmiankowano go w 1335 r. Patronat nad kościołem sprawował zakon joannitów z Oleśnicy Małej. W latach 1534-1945 kościół był w rękach ewangelików. Największe remonty przeprowadzono w latach: 1676 (kruchta pd.), 1755, 1813 (obniżenie dachu i szczytu zach.), 1876. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie: tabernakulum z kratą z XIV w., kamienna chrzcielnica kielichowa z XV w., renesansowa ambona, empora organowa z pocz. XVIII w. Najciekawszy zabytek wewnątrz kościoła to późnogotycki tryptyk (datowany na 1500 r.) przedstawiający Świętą Rodzinę, a także sceny ewangeliczne. Kościół otoczony jest średniowiecznym, kamiennym murem z bramką od zach., o ostrołukowym otworze i attykowym zwieńczeniu z 2 poł. XVI w.

Bogdanów

Kościół filialny pw. św. Stanisława (nr rej. 1573/66 z 17.08.1966 r.). Kościół usytuowany jest w centrum wsi, powyżej drogi, po jej północnej stronie, naprzeciw majątku baronów von Hundt. Założono go na rzucie prostokąta, o osi podłużnej wsch. – zach. Jest to kościół salowy, z niewyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym łukiem koszowym. Pierwszy kościół wzniesiono jako ewangelicki w poł. XVI w. jako fundacja protestanckich baronów von Hundt und Alten Grottkau. Kościół został zniszczony w XVII w. Obecny kształt budowla otrzymała po przebudowie w początkach XIX w. również z inicjatywy rodziny von Hundt. Po 1945 r. kościół przejęli katolicy. Obecnie jest kościołem filialnym Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Jerzego w Kobieli. We wnętrzu z historycznego wyposażenia zachowało się m.in.: XVIII-wieczny krzyż ołtarzowy i fragmenty rzeźbiarskie, XIX-wieczny krucyfiks na ołtarzu głównym i XIX-wieczny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Większość wyposażenia jest współczesna.

Gałązczyce

Kościół pw. św. Marcina (nr rej. 148/55 z 19.01.1955 r.). Kościół wzniesiono w XIV w. W 1605 r. został rozbudowany z zachowaniem gotyckich murów w tym prezbiterium. W 1688 r. świątynię przebudowano i rozbudowano. Kolejna przebudowa miała miejsce w 1843 r., kiedy to świątynię przedłużono o zachodnie przęsło nawy i wieżę. Kościół został uszkodzony w czasie działań wojennych w 1945 r. Odnowiony w 1945 r. i 1962 r. Położony jest na wzniesieniu górującym nad wsią. Wewnątrz zachowały się: kamienna chrzcielnica z przełomu XVI i XVII w., barokowe rzeźby m.in. św. Barbary i św. Piotra. Na zewnątrz zachował się zespół późnorenesansowych płyt nagrobnych rodziny von Seydlitz i von Dresk. W otoczeniu kościoła znajduje się częściowo zachowany mur z XVII w. z widocznymi śladami dawnych bastionów.

Plebania. Wzniesiona w 1 poł. XIX w. Murowana, piętrowa, nakryta dachem naczółkowym. Elewacje zdobią boniowane narożniki, a wewnątrz zachował się dwutraktowy układ pomieszczeń.

Gierów

Dwór – sytuowany jest w środkowej części założenia dworsko-parkowego. Zbudowany na przełomie XVIII i XIX w. w stylu barokowo-klasycystycznym. Była to fundacja rodziny von Forgelberg. Dwór wzniesiono na planie prostokąta o 3-traktowym układzie wnętrza zakłóconym we wszystkich traktach wydzieleniem dodatkowych pomieszczeń. Układ wnętrza niesymetryczny z klatka schodową w trakcie środkowym. Od wschodu dziedzińca gospodarczego prostokątny portyk kolumnowy, od zachodu podcień wgłębny. Obiekt ma rozwiązania wywodzące się z baroku, np. rozbudowany, dekoracyjny szczyt w elewacji głównej. Podczas II wojny światowej dwór został zniszczony. Odbudowano go ok. 1960 r. Później był wielokrotnie przebudowywany i remontowany. Obecnie znajdują się w nim mieszkania.

Park podworski (nr rej. 74/83 z 01.08.1983 r.). Park o powierzchni 0,99 ha usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi w bliskim sąsiedztwie zabudowań wiejskich. Założony został pod koniec XIX w. Jego kształt jest regularny i zbliżony do prostokąta. Poprzecinany ścieżkami spacerowymi. W części północno-wschodniej parku znajdują się szopy i kurniki. Ma on charakter parku krajobrazowego utrzymanego w stylu angielskim. Świadczy o tym naturalny układ drzew między którymi pozostaje wolna przestrzeń stanowiąca polanę widokową, Ośrodkiem kompozycji jest dwór. Środkiem parku biegnie główna alejka spacerowa dzieląca park na dwie połowy. Pozostałe ścieżki są mało czytelne. W parku występują głównie drzewa liściaste. Dominuje dąb szypułkowy. Licznie występuje również grab, lipa drobnolistna, robinia biała i buk pospolity odmiany purpurowej. Występuje tu też grupa świerków oraz egzemplarz sosny wejmutki.

Grodzisko wyżynne. Położone jest ok. 700 m na zach. od wsi, na wzniesieniu przeciętym drogą relacji Gierów-Jagielnica. W rzucie poziomym posiada kształt owalny, otoczone jest wałem i rowem. Datowane na IX-X w. Zabytek został częściowo zniszczony podczas budowy drogi.

Głębocko

Grodzisko stożkowate nizinne. Położone jest w pobliżu rzeki Nysy Kłodzkiej, na terenie zalesionym, miejscami podmokłym, w odległości ok. 2 km na pd. od wsi. Datowane na XIII-XV w. Najstarszą część grodu stanowi stożek otoczony fosą i prawdopodobnie południowy odcinek wału. W okresie późniejszym, w pobliżu stożka wzniesiono budowle murowane. Przypuszczalnie gród został zniszczony w czasie wojen husyckich ok. 1430 r.

Gnojna

Kościół parafialny pw. Matki Bożej Różańcowej (nr rej. 1145/66 z 12.02.1968 r.). Kościół w części prezbiterium wzniesiono na przełomie XV i XVI w. W 2 poł. XVI w. do 1945 r. należał do ewangelików. Rozbudowano go pod koniec XVIII w. W 1945 r., podczas działań wojennych została uszkodzona wieża kościoła. Odnowiono go w 1965 r. Światynia składa się z zamkniętego trójbocznie prezbiterium (ostrołukowe okna z maswerkami) z zakrystią od pn., oddzielone ostrołukową tęczą od tej samej szerszej nawy i kwadratowej wieży dostawionej od zach. (obniżona po zawaleniu w 1945 r.). We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie z ok. 1800 r. i barokowy krucyfiks. Płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa ze św. Tomaszem i apostołami z pocz. XVI w. przeniesiona została do Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Po południowej i zachodniej stronie cmentarza przykościelnego zachował się fragment starego kamiennego muru.

Park podworski (nr rej. 67/81 z 15.07.1981 r.) – otacza ruiny dawnego barokowego dworu zniszczonego podczas działań wojennych w 1945 r. Układ parku jest zniekształcony.

Grodzisko stożkowate nizinne (nr rej. A. 386/74). Położone ok. 800 m na zach. od zachodniego krańca zabudowy wsi i ok. 600 m na pd. od przysiółka Sieroniowice w lesie. Datowane na XIII-XIV w. W rzucie poziomym grodzisko rysuje się na planie czworoboku o zaokrąglonych narożach. Wschodnią część majdanu wypełnia stożek o stromych zboczach otoczony fosą, która wydziela go z całości założenia. Stożek oraz przylegle doń podgrodzie otacza podwójny wał przedzielony fosą (miejscami silnie zdewastowany). Położeniem zabytek ten wyraźnie nawiązuje do grodziska w Głębocku.

Gola Grodkowska

Spichlerz w zespole folwarcznym (nr rej. 890/64 z 18.05. 1964r.). Wzniesiono go w 1 poł. XIX w. Dwukondygnacyjny, z wgłębionym portykiem zamkniętym półkolem na kolumnach doryckich, ramowe podziały elewacji, wysoki, dwuspadowy dach z podłużnymi świetlikami.

Jaszów

Założenie folwarczne i dwór (nr rej. 1574/66 z 20.08.1966 r.). Założenie folwarczne usytuowane jest wśród zabudowań wsi Jaszów, w pobliżu rozwidlenia dróg relacji Grodków-Szklary-Czarnolas. Założenie powstało na planie prostokąta. Jego zachodnią część zajmują zabudowania gospodarcze i mieszkalne ustawione wokół kilku dziedzińców, do których wiedzie droga dojazdowa. Wschodnią część założenia zajmuje zieleń dawnego parku o całkowicie dziś zatartej kompozycji. Założenie folwarczne wzniesiono w 2 połowie XIX w. być może z fundacji rodziny von Ohlen u. Adlerskron. W 1886 r. właścicielem majątku był dr Carl von Ohlen u. Adlerskron. Majątek zajmował wówczas 370 ha. W 1898 r. właścicielem folwarku był dr Kurt von Ohlen u. Adlerskron. W 1926 r. właścicielem majątku był Alfred Moese, a jego obszar zajmował 216 ha. W 1937 r. właścicielem folwarku był Hans Freiherr von dem Knesebeck-Milendonck.

Jeszkotle

Kościół filialny pw. św. Antoniego (nr rej. 1185/66 z 9.03.1966 r.). Kościół wzniesiono w stylu gotycko-renesansowym w 1 poł. XVI w. Wzmiankowany w źródłach w 1511 r. Przebudowany na przełomie XVII/XVIII w. W XIX w. przedłużono go o nowe prezbiterium. Kościół wzniesiono jako ewangelicki i taki pozostał do 1945 r. Składa się z dwuczęściowej nawy przedzielonej arkadą z obecnym prezbiterium od wsch. i półkolistym przedsionkiem od zach. Do nawy przylega od pn. zakrystia, od pd. kaplica grobowa z lożą kolatorską. W murach zewnętrznych kościoła zachowały się płyt nagrobne członków rodzin v. Reideburg i v. Schweininchen z ok. 1548-1607.

Dwór (nr rej. 992/65 z 5.05.1965 r.). Usytuowany na wzniesieniu i stanowi dominantę zespołu folwarcznego. Zbudowano go w 1 poł. XIX w., na miejscu starszego, w stylu późno klasycystycznym. Wzniesiony na planie prostokąta. Jest to budynek 2-kondygnacyjny, z pseudoryzalitem flankowanym pilastrami jońskimi, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem przykryty dachem czteropołaciowym. Budynek zwrócony jest frontem w stronę folwarku z budynkami spichlerza i obory z ok. poł. XIX w. Po 1945 r. dwór przejął Skarb Państwa i oddal w użytkowanie miejscowemu PGR-owi. Od tego czasu pełni funkcje mieszkalne (wielorodzinne). Wielokrotnie przebudowywany.

Jędrzejów

Kościół parafialny pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza (nr rej. 123/54 z 3.09.1954 r.). Usytuowany jest na wzniesieniu obok pałacu. Zbudowany w 1725 r. w stylu barokowym z wykorzystaniem murów kościoła zbudowanego w XV w. Jest to jednonawowa budowla, z węższym, oskarpowanym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym znajdują się zakrystie, z których starsza od północy z ostrołukowym portalem i drzwiami z okuciami XV/XVI w. We wnętrzu zachowała się część zabytkowego wyposażenia. W ołtarzu głównym obraz „Adoracja Dzieciątka” z 1 poł. XVII w., ołtarze boczne regencyjne, ze starszymi obrazami „Przemienienie” i „Wniebowzięcie”; ambona z rzeźbą Michała Archanioła na baldachimie i ewangelistami na koszu z 1 poł. XVIII w.

Pałac, obecnie Dom Pomocy Społecznej (nr rej. 2264/91 z 26.03.1991 r.). Wzniesiony w XIX w. Swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie dokonanej w 1882 r. z inicjatywy Harryego von Fracken-Sierstorpff. W rękach tej rodziny pałac był już w 1849 r. W 1882 r. pałac przebudowano w formach neogotyku angielskiego. Jest to budynek dwukondygnacyjny, na nieregularnym planie, z blankami i krenelażem, wieżyczkami oraz 4-kondygnacyjną, kwadratową wieżą. Otoczony jest parkiem krajobrazowym z wzniesionymi w 2 poł. XIX w. budynkami gospodarczymi wokół dziedzińca.

Park podworski (nr rej. 41/48 z 27.08.1948 r.; 75/83 z 1.08.1983 r.)

Cmentarz parafialny (nr rej. 279/90 z 5.11.1990 r.) z 1725 r.

Grodzisko stożkowate (nr rej. A-415/75). Położone jest na skraju lasu, tuż przy drodze z folwarku w kierunku północnym. Zachowało się w stanie szczątkowym. Pierwotnie było znacznie większe i otoczone fosą. W końcowej fazie użytkowania znajdowała się na nim budowla ceglana. Datowane jest na wczesne średniowiecze.

Kobiela

Kościół parafialny pw. św. Jerzego (nr rej. 1149/66 z 16.02. 1966 r.). Wzniesiony w 1662 r. na miejscu drewnianego wzmiankowanego w źródłach w 1335 r. Przebudowany w 3 ćw. XVIII w. Jest to budowla złożona z prostokątnej, czteroprzęsłowej nawy sklepionej kolebką z lunetami. Do nawy przylega węższe i niższe prezbiterium, od wsch. zamknięte trójbocznie, od pn. zakrystia z dwuramiennym portalem nad którym znajduje się loża kolatorska. Od zachodu przylega kwadratowa wieża ujęta spływami wolutowymi i zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Wewnątrz zachowała się bogata, stiukowa dekoracja rokokowa z 4 ćw. XVIII w. powiązana z elementami wyposażenia. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie pochodzące głownie z 4 ćw. XVIII w., ołtarz główny, ambona, rzeźby, dwa konfesjonały z płaskorzeźbionymi scenami z legendy św. Jana Nepomucena, chrzcielnica z ok. 1800 r., chór muzyczny i prospekt organowy z 1763 r. o bogatej dekoracji rokokowej. Kościół otoczony jest murem z bramkami z XVIII w.

Park podworski  (nr rej. 39/48 z 27.08.1948 r.; 64/81 z 15.07.1981 r.). Założenie parkowe położone jest w północno -zachodniej części wsi. Zajmuje powierzchnię 4,47 ha. W granicach parku, w centralnej jego części usytuowany jest dwór (wzniesiony na początku XIX w. w stylu neoklasycystycznym) i zabudowania gospodarcze. W pd. części parku znajduje się niewielki ogródek jordanowski i boisko do siatkówki. Cały teren poprzecinany jest rowami melioracyjnymi. Park usytuowany jest na niskich terenach (dawniej łąki), po pd. stronie dworu. Założono go w latach 60. XIX w. W drzewostanie parkowym dominują: olcha, jesion, dąb i lipa. Cenne są zwłaszcza: topola biała o obwodzie 360 cm i wiąz górski o obwodzie 430 cm. Park spełnia funkcję sportowo-rekreacyjną, jako plac zabaw dla dzieci i miejsce wypoczynku dla mieszkańców.

Cmentarz. Znajduje się przy drodze z Jędrzejowa do Przeworna. Założony został w 1662 r. Zajmuje obszar 0,41 ha. Otoczony jest murem z bramą. Układ cmentarza czytelny, ze śladami po kwaterach i nagrobkach, które zlikwidowano. Cmentarz porasta drzewostan w tym m.in.: jesion, tuja, czereśnia, modrzew i brzoza. Grodzisko stożkowate Położone jest na północny-zachód od jeziora. Datowany na XIV-XVI w. Jest to grodzisko stożkowate, czworoboczne, otoczone fosą.

Kolnica

Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca (nr rej 892/64 z 18.05.1964 r.). Kościół wzmiankowany w źródłach w 1242 r. Wzniesiono w 2 poł. XIII w. Usytuowany w północnej pierzei wsi z nawsiem. Jest to budowla jednonawowa, kryta pułapem z wydłużonym prezbiterium o dwuprzęsłowym sklepieniu krzyżowym (zworniki i wsporniki w formie masek), opięta przyporami. W późnym gotyku dostawiono od zach. wieżę, a wnętrze nawy pokryto freskami. Nawa po pożarze w 1726 r. sklepiona kolebkowo z lunetami (ramowa dekoracja stiukowa). Wówczas dostawiono też trzy przybudówki i zlikwidowano wejście do prezbiterium. W 1814 r. podwyższono wieżę (na planie kwadratu, górą ośmioboczna, z dachem namiotowym). Wsch. szczyt nawy zwieńczony kamiennym, średniowiecznym krzyżem. We wnętrzu zachowało się barokowe wyposażenie, ołtarz główny regencyjny z bramkami, pod baldachimem płaskorzeźba św. Michała Archanioła, rzeźby (św. Sebastiana, Wawrzyńca, Floriana, Rocha, Elżbiety, Jadwigi i ewangelistów), krucyfiks z ok. 1700 r., chrzcielnica z grupą chrztu Chrystusa na pokrywie z XVIII w. Kościół otoczony jest murem kamiennym z częściowo zachowanymi strzelnicami, od zach. średniowieczny krzyż z granitu.

Średniowieczny krzyż pokutny (Ks.B.t.III-575/72 25.04.1972 r.). Usytuowany jest w sąsiedztwie kościoła pw. św. Wawrzyńca. Wykonano go z granitu.

Kopice

Założenie pałacowo-parkowe (pałac nr rej. 725/64 z 14.03.1964 r., park nr rej. 65/81 z 15.07.1981 r., kaplica pałacowa nr rej. 1996/73 z 4.04.1973 r., kaplica grobowa w zespole pałacowym nr rej. 1996/73 z 30.10.1973 r.). Rezydencja została wybudowana w 1784 r. dla rodziny von Sierstorpff. Rezydencja ta miała prostą bryłę o 13-osiowej fasadzie, której trzy środkowe osie wysunięto do przodu w formie ryzalitu zwieńczonego trójkątnym naczółkiem. Ryzalit zdobiły cztery pilastry, biegnące przez całą jego wysokość w tzw. wielkim porządku. Trzy okna w jego najwyższej kondygnacji miały kształt koła, reszta – prostokąta. Między pilastrami znajdowało się główne wejście do budynku, prowadząc do wielkiej sieni z biegami schodów umieszczonymi po południowej i północnej stronie, którymi przechodziło się do ogrzewanych pomieszczeń mieszkalnych. Za sienią znajdowała się główna jadalnia z wyjściem na ogród, z niej prowadziły wejścia do dalszych pokoi. Pozostałe pomieszczenia służyły celom gospodarczym. Na pierwszym piętrze reprezentacyjna klatka schodowa wiodła ku salonowi na osi, z salonu przechodziło się do jadalni i przez nią – do następnej sali. Drugie piętro miało prawdopodobnie zbliżony układ. Rozkład wnętrz w głównym korpusie budynku pozostał w większości niezmieniony przez kolejne przebudowy. Po zakończeniu prac w Kopicach Jan Rudolf udał się do Cieplic, gdzie otrzymał zlecenie od Hansa Nepomuka von Schaffgotscha na wybudowanie pałacu, którego projekt nawiązywał do formy dużo mniejszego pałacyku w Kopicach. Patrząc na niego można wyobrazić sobie, jak pierwotnie wyglądał pałac w Kopicach. W 1859 r. dobra w Kopicach zakupił hrabia Hans Ulrich von Schaffgotsch dla swojej siedemnastoletniej żony Joanny Gryczik von Schomberger Godulla. W 1863 r. nowi właściciele zlecili przebudowę pałacu słynnemu architektowi Karolowi Lüdecke. Rezydencja otoczona była z trzech stron rozległymi stawami. W pobliżu założono hektary ogrodów kwiatowych i warzywnych, sad, oranżerię, ogród zimowy. Drzewa tropikalne w palmiarni dochodziły do 17 metrów wysokości. Przed “pałacem na wodzie” rozpościerały się kwiatowe dywany o przeróżnych wzorach i barwach.

Obok pałacu, na powierzchni ponad 60 hektarów, rozciągał się słynny park krajobrazowy, a dbał o niego sam królewski dyrektor ogrodów Wilhelm Hempel. Ozdobą parku były m.in. stuletnie dęby, sztuczne ruiny “średniowiecznego” zamku, “mysia wieża”, kaplica grobowa rodziny Schaffgotschów, niewielka świątynia dumania Diany, pawilon chiński. Park zdobiły 1342 rzeźby postaci oraz zwierząt w naturalnych rozmiarach, dłuta wrocławskiego mistrza Carla Kerna. Atmosfery przepychu i piękna dopełniały przemyślnie wkomponowane fontanny. Na jednej ze sztucznych wysp wzniesiono altanę, obok której stanęła wysoka kolumna zwieńczona figurą anioła. W parku hrabia hodował daniele. Jego syn planował budowę pól golfowych, a nawet małego lotniska dla samolotów, które sporadycznie lądowały w Kopicach już w latach trzydziestych. Zespół pałacowy należał do Schaffgotschów aż do 1945 r. W latach 50. XX w. pałac stał cały, piękny i był dobrze wyposażony. Odbywały się w nim potańcówki i bale sylwestrowe. Później zaczęło się systematyczne szabrowanie zabytku. W 1958 r. pałac splądrowano po raz ostatni. Dla zatarcia śladów podpalono go.W taki sposób nie wiele z niego pozostało. Spłonął dach, zawaliły się stropy. Po pożarze kopicki pałac Schaffgotschów nie interesował już nikogo. Nawet lokalne władze zapomniały o nim. Jedynie miejscowi wynosili ze zgliszczy co się jeszcze dało.

Po politycznych przemianach końca lat 80-tych ubiegłego wieku, w roku 1990 pałac wraz z 54 hektarami parku i licznymi stawami gmina Grodków sprzedała krakowskiemu biznesmenowi Andrzejowi Kocowi. Nowy właściciel obiecywał rychłą odbudowę. W pałacu miał powstać luksusowy hotel, w pobliżu pole golfowe i lotnisko. Niestety plany nie zostały zrealizowane. W 2008 r. od dotychczasowego właściciela pałac odkupiła chorzowska spółka ZARMEN deklarując jednocześnie chęć odbudowy całego kompleksu pałacowego z przeznaczeniem na ośrodek rekreacyjno – wypoczynkowy. Zaplanowana odbudowa miała potrwać do końca 2015 roku. Spółka deklarowałanie tylko chęć odbudowy samego pałacu i przywrócenie dawnej świetności potężnemu 54 hektarowemu parkowi, ale również chęć dokupienia wszystkich budynków należących do dawnego majątku Schaffgotschów. Niestety już po miesiącu cała inwestycja stanęła pod znakiem zapytania. Na terenie pałacu przeprowadzono jedynie pierwszy a zarazem ostatni etap prac porządkowych, usuwając 4800 ton gruzu i ziemi, zalegające od 50 lat wnętrza pałacu. W marcu 2009 ZARMEN wycofał się oficjalnie z planów odbudowy pałacu. Kolejne 8 lat nie przyniosło żadnych zmian. Trzykrotne próby odkupienia pałacu przez osoby prywatne kończą się za każdym razem fiaskiem. W styczniu 2017 na horyzoncie pojawia się nowy zainteresowany – luksemburski fundusz inwestycyjny – GLOBUCOR. Nowy inwestor deklarował odbudowę pałacu z przeznaczeniem na Muzeum Polsko-Niemieckiego Pojednania. Jego plany odbudowy zakładają 7 etapów w 7 lat. Także 54 hektarowy park ma odzyskać swój dawny wygląd i powrócić do stanu przed rokiem 1945.W lutym 2017 przeprowadzono pierwsze prace porządkowe. Niestety podobnie jak w poprzednich przypadkach inwestor wycofał się.

Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (nr rej. 121/54 z 28.08.1954 r.). Wzniesiony w latach 1820-1822 w stylu klasycystycznym. Poprzedni wzmiankowany w 1588 r. Restaurowany w 1955 r. Jest jednonawowy, czteroprzęsłowy, zamknięty absydą od wsch., od zach. zaokrąglone naroża, sklepienie ceglaste na gurtach i lunetowe od wsch. Od zach. wciągnięta w korpus, kwadratowa wieża z czterospadowym daszkiem z 4 ćw. XIX w. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie: regencyjna ambona z 1 poł. XVIII w., rokokowe obrazy św. Zygmunta i glorii św. Jana Nepomucena z końca XVIII w., neoklasycystyczne stalle, konfesjonały, Droga Krzyżowa. Kościół jest prawnie chroniony poprzez wpis do rejestru zabytków województwa opolskiego

Kaplica grobowa rodziny Schaffgotschów (nr rej. 276/2017 z 18.08.2017 r.). Przy kościele, od strony zach. znajduje się neoklasycystyczne, ceglane mauzoleum rodziny von Schaffgotsch z 2 poł. XIX w.

Lipowa

Kościół pw. św. Marcina (nr rej. 139/54 z 13.12.1954 r.). Kościół w Lipowej poświadczony jest w dokumentach w 1315 r. Prawdopodobnie został ufundowany przez Panów z Pogorzeli. Obecna bryła kościoła pochodzi z końca XV lub początków XVI w. Usytuowany jest w centralnej części, przy szosie biegnącej przez wieś. Kościół orientowany. Do prostokątnej nawy przylega trójbocznie zamknięte prezbiterium, do którego od wschodu i północy dostawione są prostokątne zakrystie. Do nawy od południa przylega prostokątna kruchta, od zachodu kwadratowa wieża. Nawa i prezbiterium przykryte dwuspadowo. Kruchta i wschodnia zakrystia w układzie szczytowym, przykryte dwuspadowo, wyższa, 2-kondygnacyjna zakrystia północna kryta pulpitowo. Wieża 5-kondygnacyjna, przykryta ostrosłupowym hełmem. Kościół opięty szkarpami: w narożnikach w układzie ukośnym, w wieży 4-uskokowe, w nawie, w narożach i na środku dłuższych ścian oraz w prezbiterium szkarpy 2-uskokowe. W latach 1534 – 1945 ewangelicki. W XVIII w. fundatorami kościoła była rodzina de Rohrscheidt. Kościół otacza gotycki mur z trzema bramkami, na których widoczne ślady sgraffita. Obok kościoła zachowała się murowana plebania z 1817 r., parterowa, nakryta naczółkowym dachem.

Młodoszowice

Kościół filialny pw. św. Marcina (nr rej. 1184/66 z 08.03.1966 r.; 887/64 z 18.05.1964 r.). Kościół gotycki, wzniesiony w XV w. Remontowany w latach: 1591, 1655 i 1936. W latach 90. XX w. podwyższono dach nad nawą, obniżony w 1809 r. W latach 1534-1945 kościół należał do ewangelików. Obecnie katolicki. Jest to budowla jednonawowa, kryta stropem, z węższym, dwuprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie i sklepionym krzyżowo-żebrowo (kamienne wsporniki o dekoracji maswerkowej). Od zachodu przylega kwadratowa wieża wzniesiona w 1526 r., zwieńczona ośmioboczną iglicą. We wnętrzu zachowała część zabytkowego wyposażenia, z których najcenniejszy jest późnogotycki tryptyk z 1495 r. Pod tynkiem polichromia z końca XVI w. Kościół otacza mur średniowieczny ze skarpami.

Osiek Grodkowski

Kościół filialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (nr rej. 1153/66 z 17.02.1966 r.). Kościół usytuowany jest w centralnej części wsi. Wzniesiono go w 2 poł. XIII w., przebudowano w XVI w. Prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się zamurowane okno ostrołukowe. Pozostałe okna zamknięte są półkoliście, a ich analiza sugeruje, że pierwotnie były węższe i podczas kolejnych remontów zostały powiększone. Cennym zabytkiem jest kamienny portal zamknięty półkoliście, który pochodzi z 2 połowy XIII w. Budowla po licznych przebudowach w XVI i XVIII w. nie zachowała swojego pierwotnego, gotyckiego kształtu. Bryła oraz plan świątyni wyraźnie nawiązują do prostych schematów odziedziczonych po kulturze romańskiej: zbliżonego do kwadratu i zamkniętego ścianą prostą prezbiterium oraz prostokątnej nawy. Prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się zamurowane okno ostrołukowe. Pozostałe okna zamknięte są półkoliście, a ich analiza sugeruje, że pierwotnie były węższe i podczas kolejnych remontów zostały powiększone. Cennym zabytkiem, znanym jedynie z archiwalnej fotografii, był kamienny portal zamknięty półkoliście z 2 poł. XIII w. Strop prezbiterium zdobi barokowa polichromia z 2 poł. XVII w. mocno przemalowana w 1910r. Kościół w znacznej części pozbawiony zabytkowego wyposażenia. Podczas remontu kościoła w 1990 r. przemalowano późnobarokowe obrazy na balustradzie chóru muzycznego i wymieniono gotyckie drzwi z okuciami z XV-XVI w. prowadzące z prezbiterium do zakrystii. Z zabytkowego wyposażenia zachowały się ołtarz główny z ok. 1700 r., regencyjne tabernakulum z 1737 r. i ambona z końca XVII w.

Pałac. Pierwsze założenie dworskie powstało w XVI w. Obecny pałac, wzniesiony został w 2 ćw. XVIII w. z fundacji rodziny von Königsdorff. W latach 1877-1883 gruntownie przebudowano w stylu neogotyckim (dziedziniec i wnętrza) według projektu wrocławskiego architekta Alexisa Langera z inicjatywy Kurta von Ohlau. Pałac zbudowano na planie prostokąta. Dziedziniec obejmują zamknięte krużganki, wypełnione maswerkami i zwieńczone wimpergami. Od frontu niewielki taras, na osi elewacji ogrodowej półkolisty ryzalit, z wejściem w arkadzie flankowanej niszami. Układ pomieszczeń jednotraktowy, częściowo amfiladowy z krużgankiem. W sieni od pn. i krużganku neogotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe. W narożniku pd. – zach. sala o dekoracji klasycystycznej: stiuki i supraporty z płaskorzeźbami. W jednym z pomieszczeń neogotycki, kasetonowy strop. Obecnie pałac jest remontowany.

Park (nr rej. 66/81 z 15.07.1981 r., rozszerzenie decyzji z 03.07.1998 r.). Park usytuowany jest na skraju wsi, po północno-wschodniej stronie. Założono go pod koniec XVII w. Był to ogród dworski o reprezentacyjnym charakterze z fontanną i licznymi rzeźbami. W XIX w. ogród zmieniono w zieleniec, a na łąkach, po północnej stronie pałacu, urządzono rozległy park o cechach naturalistycznych. Dawniej powierzchnia parku wynosiła 32 ha, a dziś 5,18 ha. W granicach parku znajdują się: pałac, stajnia, oficyna i kaplica. Założenie parkowe składa się z części przypałacowej, zadrzewionej wschodniej drogi dojazdowej i właściwego drzewostanu parkowego. Osie kompozycji i osie widokowe są zatarte. W centralnej części znajduje się zniszczona kaplica grobowa właścicieli Osieka wzniesiona według projektu A. Langera. Wśród drzewostanu dominują gatunki liściaste: lipa, jesion, klon, jawor i dąb. Park wkomponowany jest w krajobraz wsi. Jest miejscem wypoczynku mieszkańców.

Grodzisko stożkowate (nr rej. A-452/77). Położone jest ok. 500 m na północ od toru kolejowego, w starorzeczu Nysy Kłodzkiej. Datowane na XIV-XV w. Jest to grodzisko stożkowate, założone na planie wydłużonego prostokąta, otoczonego wałem.

Przylesie Dolne

Kościół filialny pw. śś. Piotra i Pawła (nr rej. 899/64 z 23.05.1964 r.). Kościół wzniesiono w 2 poł. XVI w. w stylu gotycko-renesansowym prawdopodobnie z wykorzystaniem murów wcześniejszego kościoła. Bryła składa się z nawy, węższego, zamkniętego prosto prezbiterium, nowszej zakrystii dostawionej od pn., kaplicy od pd. i wieży dostawionej od strony zach. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie, w tym m.in. ołtarz główny z 3 ćw. XVII w. i wczesnobarokowa ambona z ok. 1700 r.

Zespół folwarczny. Usytuowany jest w centrum wsi po pd. stronie drogi do Wierzbnika. Założono go w 1 poł. XIX w.(rządcówka, spichlerz, stodoły), a rozbudowano w 2 poł. XIX w. (obora ze stajnią, domy robotników folwarcznych). Składa się z: dawnej rządcówki z niewielkim terenem rekreacyjnym, podwórza folwarcznego z budynkami inwentarskimi, gospodarczymi i mieszkalnymi oraz dwóch kolonii mieszkaniowych robotników folwarcznych.

Starowice Dolne

Kościół filialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (nr rej. 1985/72 z 7.12.1972 r.). Usytuowany na niewielkim wzniesieniu. Wybudowany ok. 1800 r. Jest klasycystyczny, orientowany, murowany, jednonawowy z wtopioną w korpus od frontu wieżą, nakryty dachami dwuspadowymi i baniastym hełmem na wieży. Elewacje dzielone boniowanymi pasami, rozdzielającymi ślepe arkady z oknami. Wewnątrz zachowało się zabytkowe wyposażenie, w tym ołtarz, ambona i rzeźby. W wieży kościoła znajduje się gotycki dzwon odlany w 1479 r. przez Bartłomieja Lindenrahta z Nysy.

Zespół dworsko-folwarczny. Usytuowany jest w zachodniej części wsi, po pd. stronie drogi w kierunku Jędrzejowa. W 1 poł. XIX w. powstał wjazd do zespołu, spichlerz, park i figura św. Jana Nepomucena nad stawem w parku. Dwór wzniesiono ok. 1869 r. z inicjatywy rodziny Zimmer, właścicieli wsi od 1863 r. Pod koniec XIX w. wzniesiono zabudowania gospodarcze. Zespół składa się z: części rezydencjalnej z dworem (przebudowanym w latach 70. XX w.) i parkiem usytuowanym na pd. od dworu oraz części gospodarczej z podwórzem folwarcznym i budynkami gospodarczymi. Układ i kompozycja parku nie jest czytelna.

Strzegów

Park krajobrazowy  (nr rej. 40/48 z 27.08.1948 r.). Zlokalizowany w pobliżu Domu Dziecka. Pochodzi z XIX w. Obejmuje zróżnicowany drzewostan, składający się z gatunków rodzimych i aklimatyzowanych.

Grodzisko wyżynne (nr rej. A-139/68). Położone po prawej stronie drogi ze Strzegowa do Jędrzejowa, na wzniesieniu, w pobliżu jeziora i strumienia. Jest to grodzisko wyżynne, owalne, z nierównym majdanem otoczonym rowem i wałem. Powierzchnię grodziska porasta las iglasto-liściasty. Datowane na VII-IX w.

Sulisław

Zespół pałacowy (pałac nr rej. 2027 z 02.05.1977 r., park podworski nr rej. 76/83 z 1.08.1983 r.). Pałac wzniesiono w 2 poł. XIX w. w stylu neogotyku angielskiego. W 1909 r. został wydzierżawiony a następnie 10 lat później sprzedany hrabiemu von Franken-Siertorpff. Po wojnie, w 1945 r., pałac z całym gospodarstwem przejął Skarb Państwa. Często zmieniający się właściciele doprowadzili do licznych zniszczeń. W latach 1966-1978 pałac ten pozostawał opuszczony, stając się obiektem dewastacji. W 1978 r. budowlę w stanie ruiny przejęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, które przeprowadziło remont kapitalny pałacu i renowację parku. Następnie obiekt oddano pod opiekę Komendzie Organizacji Służba Polsce, później Komendzie Wojewódzkiej Milicji w Opolu, która zorganizował tutaj szpital-sanatorium. Kilka lat temu sanatorium zlikwidowano. Obecnie zlokalizowany jest tam hotel oraz SPA.

Tarnów Grodkowski

Kościół filialny pw. św. Anny (nr rej. 900/64 z 23.05.1964 r.). Usytuowany na wzniesieniu, w centralnej części wsi, na jej północnym krańcu. Kościół filialny pw. św. Anny, dawniej Nawiedzenia Najświętszej Marii panny i św. Mikołaja, wzniesiono w XV w. Był wielokrotnie przebudowywany w tym m.in. w 1 poł. XVII w. W XVIII/XIX w. dobudowano wieżę i dodano empory w nawie. Kolejna odbudowa miała miejsce w 1933 r. i w 1955 r. Jest to gotycka świątynia ze znacznym zatarciem cech stylowych i wieżą o skromnych cechach klasycystycznych. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie, w tym m.in. ambona z ok. 1800 r., drewniany chór muzyczny z pocz. XIX w., ławy z pocz. XIX w. i rzeźba Jana Nepomucena na ozdobnej konsoli z XVIII w.

Wierzbna

Zespół folwarczny. Zlokalizowany jest na wschodnim skraju zabudowań wsi. Składa się z zabudowań mieszkalnych, 2 stodół, 2 spichlerzy (w tym jeden nowy), 2 obór i magazynu. Założony został w 2 poł. XIX w. z fundacji barona Lorenza, ówczesnego właściciela wsi. W tym czasie ukształtował się podstawowy zrąb założenia, skupiającego się wokół trapezowatego dziedzińca. W latach 1886-1898 właścicielem majątku był Karl Hune. W tym czasie majątek zajmował 237 ha powierzchni. W 1898 r. właścicielem folwarku był Georg Behral. W XX w. folwark został włączony do majątku (majoratu) Jędrzejów. W 1937 r. folwark zajmował obszar 233,7 ha. Po II wojnie światowej w folwarku urządzono PGR, w latach 90. XX w. stał się własnością Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Zespół ma charakter użytkowy i pozbawiony jest części ozdobnej i komponowanej zieleni.

Wierzbnik

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła (nr rej. 1158/66 z 17.02.1966 r.). Kościół wzmiankowany był w 1387 r., fundatorami świątyni mogli być Panowie z Pogorzeli. Obecna bryła budowli pochodzi z XIV w. Z badań sondażowych wiadomo, że gotyckie mury zachowały się w prezbiterium (wątek gotycki). Niezwykle ciekawe jest też zamurowane okno ostrołukowe znajdujące się w ścianie wschodniej prezbiterium. Na XIV/XV w. datowane jest wykonane z piaskowca reservaculum. Na XV w. datowane są natomiast: gotycki krzyż pokutny, wykonany z piaskowca późnogotycki portal oraz drzwi obite blachą. Usytuowany jest w środkowej części wsi. Obecna bryła budowli pochodzi z XIV w. W 1999 r. wybuch pożar, który uszkodził część cennego wyposażenia, które poddano konserwacji. Zachował się późnogotycki portal wykonany z piaskowca w XV w.

Park podworski (nr rej. 97/84 z 30.01.1984 r.). Zabytkowy park o powierzchni 2,77 ha położony jest w północno-wschodniej części wsi. W centralnej części parku usytuowane jest ujęcie wody dla miejscowości, co narusza charakter i kompozycję parku. Obiekt ma charakter parku krajobrazowego w stylu angielskim. Droga biegnąca środkiem parku z zachodu na wschód dzieli go na dwie części. W części południowej parku znajduje się niewielki staw (zarośnięty). Drzewostan parkowy w części północno-wschodniej ma charakter leśny. Jest zwarty i dominują tu gatunki liściaste: lipa, jesion, olcha, klon, dąb, kasztanowiec i topole. Wiek drzewostanu ma ponad 100 lat. Najcenniejszy drzewostan zachował się w części południowo-zachodniej parku. Stanowią go okazałe egzemplarze sosny wejmutki (obwód 330 cm), dwa egzemplarze platana klonolistnego (obwód 490 cm), klon zwyczajny (obwód 405 cm) i miłorząb dwuklapowy (obwód 200 cm). W parku licznie występują też rzadkie okazy dębu szypułkowego odmiany stożkowatej i klonu zwyczajnego odmiany purpurowej. W części północno-zachodniej parku, na polanie, urządzony jest plac zabaw dla dzieci, a w części południowo-zachodniej boisko sportowe.

Więcmierzyce

Kościół filialny pw. św. Bartłomieja (nr rej. 1984/72 z 6.12.1972 r.). Usytuowany jest w centrum wsi. Kościół wzniesiono w 1621 r. w stylu późnorenesansowym. Była to fundacja Wenceslausa von Rothkircha. W 1910 r. budowlę powiększono o prezbiterium i nową zakrystię od pd. oraz kruchtę zach. Kościół wyremontowano gruntownie w 1937 r. Pierwotnie była to budowla salowa, z kwadratową wieżą od zach., kruchtą i dawną zakrystią z lożą kolatorską od płn. Na kruchcie tablica erekcyjna z datą „1621”. We wnętrzu zachowało się zabytkowe wyposażenie w tym m.in. neobarokowy ołtarz z krucyfiksem z 2 poł. XVIII w., obraz Matki Bożej z dzieciątkiem z 2 poł. XVII w., ambona wczesnoklasycystyczna z 1784 r. z herbem rodziny von Seydlitz, rokokowy prospekt organowy. Przed murem kościoła, od strony pn., i naprzeciw wjazdu na podwórze folwarczne znajduje się figura św. Jana Nepomucena ufundowana w 1739 r. przez Sigismunda Ferdinanda von Seydlitz.

Zespół folwarczny – spichlerz (nr rej. 895/64 z 23.05. 1964 r.). Usytuowany jest w centrum wsi. Składa się z podwórza folwarcznego z zabudową inwestorską, gospodarczą i mieszkalną oraz z kilku obiektów położonych po jego zewnętrznej stronie i tworzących rodzaj aneksów podwórzowych. W XVIII w. w miejscu obecnego spichlerza stał dwór lub pałac. Spichlerz jest najstarszym zachowanym obiektem w zespole. Wzniesiono go w stylu klasycystycznym na planie prostokąta ok. 1820 r.

Zamek. Położony ok. 100 m na zachód od koryta rzeki Nysy Kłodzkiej oraz ok. 1200 m na północny-wschód od młyna, na terenie płaskim, pociętym meandrami rzeki. Pozostałości po zamku, to niewielki nasyp o kształcie czworobocznym, uformowanym w poziomie prawdopodobnie w czasie uprawy łąk, zamienionych częściowo na pola uprawne. W XIX w. fragmenty murów były widoczne jeszcze nad ziemią. Datowany na koniec XIII w. i XIV-XVI w.

Żelazna

Zespół folwarczny (spichlerz nr rej. 896/64 z 23.05.1964 r.). Usytuowany jest w centralnej części wsi, po zach. stronie drogi. Było to typowo gospodarcze założenie pozbawione części rezydencjonalnej. Założono je w 2 poł. XVIII w. i rozbudowano w XIX w. Zespół zajmował obszar 1085 ha. W folwarku prowadzono hodowlę bydła, koni i owiec, a na pocz. XX w. wprowadzono także hodowlę świń, drobiu i założono bażantarnię. Został zdewastowany po 1945 r. i do dziś zachował się fragmentarycznie. Z rozległego niegdyś założenia, do dziś przetrwały: trzy budynki pn. pierzei podwórza folwarcznego tj. budynek mieszkalny, stajnia i budynek gospodarczy oraz kilka innych budynków gospodarczych, budynek inwestorski, rządcówka i spichlerz zlokalizowany w połowie długości podwórza folwarcznego. Spichlerz, wzniesiony w stylu klasycystycznym pod koniec XVIII w.

Grodzisko nizinne. Położone jest na wschód od majątku, w pobliżu drogi do wsi Głębocko. Jest to grodzisko nizinne na planie owalu, otoczone wałem i fosą. Określano ją mianem stary zamek. W XIX w. zabytek zniszczono. Datowane na XIV-XV w.

Kontakt

Judyta Nawrot-Bukowiec: 783 798 165

Kornel Bukowiec: 889 483 847

Biuro w Ropczycach: ul. Armii Krajowej 2/3, 39-100 Ropczyce

Biuro w Rzeszowie: ul. Miejska 93/12b, 35-317 Rzeszów

Formularz kontaktowy

Dane
Treść

Przetwarzamy dane osobowe w celu realizacji usług i zgodnie z Polityka prywatności.