Bobrza (województwo świętokrzyskie, powiat Kielce) – dawny zakład wielkopiecowy, przykład zabytku techniki

Bobrza jest to wieś położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Miedziana Góra. Były zakład wielkopiecowy jest jednym z zabytków techniki, która od wieków rozwijała się w regionie, dzisiaj zwanym świętokrzyskim. W północnej części regionu, określanej obecnie jako Staropolski Okręg Przemysłowy lub Zagłębie Staropolskie, powstawały kopalnie rudy, wielkie piece, zakłady obróbki żelaza, wytwórnie narzędzi i uzbrojenia. Planowe uprzemysłowienie rozpoczęło się po 1815 roku, już w zaborze rosyjskim, głównie dzięki działalności S. Staszica, księdza Druckiego-Lubeckiego i Banku Polskiego.

Właśnie z tego okresu pochodzą pozostałości zakładu wielkopiecowego w Bobrzy. Rozpoczęcie budowy nastąpiło w 1826 roku. Projekt wykonany przez radcę górniczego Lempego przewidywał budowę pięciu wielkich pieców, wraz z budynkami towarzyszącymi. Do 1830 roku wykonano: staw zapasowy wraz z kanałem górnym i dolnym, mur oporowy dla terenu fabrycznego, na którym stanęły składy węgielnie, piece pomocnicze oraz budynki mieszkalne.

Do budowy wielkich pieców nie przystąpiono – roboty zostały przerwane z powodu wybuchu powstania listopadowego, a potem już ich nie podjęto. W 1833 roku Bank Polski, ówczesny właściciel obiektu, umieścił w Bobrzy gwoździarnię, którą zlikwidowano w 1863 roku. W 1873 roku zakłady przeszły pod zarząd Kieleckiego Urzędu Powiatowego, a od 1884 roku stały się własnością prywatną. Kolejni właściciele prowadzili tu działalność rzemieślniczą – najpierw warsztaty ręczno-kowalskie potem tkalnię. Prawdopodobnie nie dokonywano już nowych inwestycji, wykorzystując poprzednie, adaptowane i częściowo przebudowywane obiekty. Warunki atmosferyczne (w tym powodzie), brak jednolitego przeznaczenia oraz często niewłaściwe użytkowanie spowodowały degradacją i częściowe zniszczenie zespołu. Za PRL-u zakłady upaństwowiono. Teren częściowo przejął Skarb Państwa, a w obiekcie umieszczono Zakłady Dziewiarskie „Elekta”, które w latach 90-tych XX wieku zaprzestały działalności. W międzyczasie teren byłego zakładu wielkopiecowego oraz sąsiadujący teren układu wodnego przeszły liczne zmiany własnościowe i aktualny stan to:

• teren byłego zakładu (wraz z murem oporowym) – własność Gminy Miedziana Góra;
• teren układu wodnego i część osiedla – własność prywatna.

W latach powojennych prowadzono remonty i częściowe odtworzenia muru oporowego, oraz remonty zachowawcze użytkowanych budynków. Układ wodny został przebudowany do potrzeb ośrodka wypoczynkowego. W ostatnich latach gmina rozpoczęła działania (projekty, porządkowanie i remonty) dla udostępnienia i zagospodarowania na cele publiczne terenu dawnego Zakładu. Cały zespół to również budynki mieszkalne, które zachowały (i są zamieszkane) się do tej pory.

Pozostałości Zespołu Wielopiecowego w Bobrzy są jedną z atrakcji województwa świętokrzyskiego, którą polecamy zobaczyć (zdjęcia wykonane przez Relikt Pracownię Archeologiczną, informacje pochodzą ze strony Narodowego Instytutu Dziedzictwa).

Fot. 1. Pozostałości muru oporowego.

Fot. 2. Widok z góry na zachodnią część zakładu (pozostałości dawnej węgielni).

Fot. 3. Ruiny zakładu (dawna węgielnia).