Obiekty zabytkowe Gminy Krotoszyce (pow. legnicki, woj. dolnośląskie)

Teren gminy Krotoszyce zaliczyć należy do jednostki krajobrazowej, która nosi znamiona krajobrazu kulturowego osadnictwa wiejskiego na terenach nizinnych, o charakterze którego decydują rozproszone pośród rozłogów przestrzenie zabudowy wiejskiej.

Konstrukcję tego typu przestrzeni stanowi forma otwarta, jako pofalowana przestrzeń rolnicza, uformowana wzdłuż dróg i cieków wodnych, pocięta drogami gospodarczymi oraz urozmaicona lasami, zadrzewieniami liniowymi i płatami zakrzaczeń wraz z zabudową wiejską.  Typowymi elementami pierwszej formy są pola uprawne z pasami zadrzewień oraz wyspami zadrzewień uformowanych samorzutnie na wyrobiskach poeksploatacyjnych. Większe kompleksy zadrzewień ciągną się południkowym pasem przez centralną cześć gminy, od Dunina do Winnicy i dalej do zbiornika Słup. Ponadto odizolowane tereny lasów znajdują się na zachód od Krotoszyc oraz  na północ od Czerwonego Kościoła.

Spod wyżej opisanego schematu wyłamują sie tereny położone w północnej części gminy, w obrębach Jaszków, Białka i Pawłowice Małe. Znaczną część powierzchni tych obrębów obejmowała była strefa ochronna Huta Miedzi “Legnica”, w granicach której nasadzono duże połacie antropogenicznych lasków topolowych. Wsie: Jaszków, Białka i Pawłowice Małe zostały wysiedlone, a ich zabudowa wyburzona.

Druga z omówionych form architektoniczno – krajobrazowych zaliczona może być do krajobrazów typu nizinnego, wiejskiego, o charakterze którego decydują przestrzenie mieszkalno-gospodarczej zabudowy zagrodowej przemieszanej z terenami urządzeń związanych z produkcją naturalną (rolną, hodowlaną). Wsie posiadają dość zwarty układ, najczęściej pasmowy o wydłużonej, liniowej postaci, z pewnymi elementami wielodrożnic (Janowice Duże, Warmątowice Sienkiewiczowskie, Krajów) lub ulicówek (Prostynia, Krotoszyce).

Zabudowa na terenie wsi jest przeważnie niska i rozproszona, jednorodzinna. Występują zabudowania typowo mieszkaniowe z ogrodami przydomowymi, o podmiejskim charakterze. Są również zabudowania typu zagrodowego, w których budynkom mieszkalnym towarzyszy cały kompleks, ustawionych najczęściej w podkowę zabudowań gospodarczych (stajnia, chlewnia, stodoła i inne). Istnieje również zabudowa pośrednia pomiędzy tymi typami, a mianowicie zabudowania typu zagrodowego, które nie pełnią już funkcji rolniczych, lecz coraz bardziej upodabniane są do mieszkaniowej zabudowy podmiejskiej. Zabudowania gospodarcze stają się garażami i przydomowymi komórkami lub są rozbierane.

W najbliższym sąsiedztwie zagród mieszkalnych przeważnie znajdują się użytki rolne, które są traktowane i użytkowane jako przydomowe poletka.

Wśród zabudowań wsi często wyróżniają się zabudowania starego folwarku, które wcześniej wykorzystywane były przez PGRy. W niektórych wsiach po PGR-ach pozostały także osiedla mieszkalne (Kościelec). Jest to przeważnie schematyczny zestaw pudełkowatych, dwu lub trójkondygnacyjnych budynków, odcinający się wyraźnie od ukształtowanego przez stulecia układu osadnictwa wiejskiego.

Częstym elementem krajobrazu niemal każdej z opatrywanych wsi jest mniej lub bardziej zrujnowany pałac otoczony, zwykle zdewastowanym, założeniem parkowym. Indywidualnych cech poszczególnym skupiskom zabudowy nadają niekiedy bryły kościołów, a zwłaszcza ich widoczne z daleka wieże (Krotoszyce, Czerwony Kościół, Kościelec, Krajów).